Proleterska svijest protiv nacional-populističkog resantimana

I evo nas kod “principa pravde”, tog žalosnog Rozinanta na kojem Don Kihoti istorije galopiraju da poboljšaju svijet, samo da bi se uvijek vratili sa masnicama na oba oka. – Roza Luksemburg

Stravična smrt 57 ljudi u sudaru vozova u mjestu Tempi (Τέμπη) prije dvije godine na najsuroviji način je oslikala stvarnost ubilačkog nasilja koje kapital i njegova država strukturno sprovode nad radnicima i onima koji su za svoje osnovne potrebe primorani koristiti deregulisane, urušene i obezvrijeđene usluge. Devalvacija radne snage i samog života u posljednjih petnaest godina sprovedena je u interesu kapitalističke profitabilnosti i u pokušajima ublažavanja kapitalističke krize – uvijek na štetu naše klase. Cijena su hiljade žrtava i neizmjerna patnja. Ne radi se samo o mrtvima u vagonima željezničkog sistema s urušenom infrastrukturom i nepostojećim sigurnosnim mehanizmima – i to ne samo uz znanje, već i aktivno saučesništvo čitavog političkog kadra kapitala koji je posljednjih godina bio na vlasti (Nova demokratija, Siriza, PASOK). Govorimo i o desetinama hiljada smrtnih slučajeva u bolničkim odjeljenjima razorenog i kadrovski osakaćenog zdravstvenog sistema – ne zaboravljamo one koji su tokom pandemije umrli zbog nedostatka kiseonika jer nije bilo kapaciteta u jedinicama intenzivne njege ili dovoljno ljekara i medicinskih sestara u regionalnim bolnicama. Takođe odbijamo zaboraviti hiljade radnika koji su prerano umrli na radnim mjestima, u fabrikama, na gradilištima, ulicama i kancelarijama zbog neljudskih i izuzetno intenzivnih radnih uslova, kao i hiljade migranata ubijenih na morskim i kopnenim granicama.

Veliki talas društvenog nezadovoljstva koji je u poslednje vrijeme narastao – izražen kroz demonstracije sa nezapamćenim brojem učesnika 26. januara 2025. i u sve češćim pozivima na učešće u generalnom štrajku 28. februara – ne predstavlja samo protest širokog društvenog sloja protiv zločina države i kapitala u mjestu Tempi, već je i izraz nagomilanog bijesa protiv opšte bijede koja dominira svim sferama najamnog rada, društvene reprodukcije i života u Grčkoj posljednjih godina. Međutim, poslednjih petnaest godina poraza i povlačenja nisu bile samo godine obezvrijeđivanja radne snage i razgradnje javnih službi. Obezvrijeđen je i sam koncept klasne borbe i kolektivnog organizovanja. Osnovni element i rezultat kapitalističke društvene krize, upravljanja tom krizom i neuspjeha naših borbi, bila je fragmentacija i dezorganizacija naše klase, njenih kolektivnih oblika i izraza. Put do klasne svijesti postao je teži. Kao posledica toga, nezadovoljstvo se sve više izražava kroz iskrivljene populističke oblike suprotstavljanja “korumpiranim elitama” koje navodno kuju zavjeru da “naciju i njenu djecu” dovedu do propasti, dok se tome suprotstavlja “grčka duša”.

U ovom kontekstu, diskurs protiv zataškavanja i korupcije počinje da dominira nad borbom protiv vladine politike što sistematski promoviše konzervativna nacionalno-populistička frakcija vladajuće klase (vidljiva u strankama poput Helensko rješenje, Kurs slobode, itd.) koja pokušava preuzeti vodeću ulogu u protestima. Moguće je da su se u određenoj mjeri dogodile neke zavjere i zataškavanja u vezi sa krijumčarenjem goriva (što je dovelo do eksplozije tokom sudara vozova), ali istina nije stvar pukog “otkrivanja”, već razumijevanja. Prijevremene smrti i svakodnevno obesmišljavanje naših života neće zaustaviti nijedan sud, nikakav pravosudni sistem ili medijsko otkriće. Kapitalistička vladavina prava koegzistira s korupcijom koju prikazuje kao deklarativnog protivnika, iako joj je ona nužan pratilac. Sistem prava gradi svoj identitet i svrhu upravo kroz stalnu borbu protiv “prijetnje” korupcije – prijetnje koja mu zapravo omogućava da se učvrsti kao legitiman društveni poredak. Nikakva promjena vlasti i nikakav sud neće poboljšati svijet. Ne možemo se osloniti na pravdu vladajućih, već samo na kolektivnu moć naše klase. Fokusiranje na zataškavanje i korupciju, dok se zanemaruju ekonomski, socijalni i ideološki uslovi koji ih omogućavaju, podstiče zablude i skreće pažnju sa izgradnje i razvoja pokreta koji bi zaista ciljao na stvarnu moć kapitala kroz organizaciju borbi na radnim mjestima, u obrazovanju, prevozu i zdravstvu, pokreta koji bi mogao nametnuti zadovoljenje naših potreba za oslobođenim životom sve dok “smrt ne izgubi svoju vlast”.

Jasno je da oni koji upravljaju državom više vole da za protivnika imaju nacionalno-populistički, zavjerenički nastrojen pol i zato ga na svaki mogući način podstiču kroz nedostatak transparentnosti i upravljanje komunikacijama. To im omogućava da igraju na ideološku kartu “stabilnosti” i “racionalnosti” (tj. instrumentalizovane racionalnosti kapitala protiv onih koje eksploatiše), nasuprot “iracionalnosti” i “političkoj oportunosti” njihovih protivnika, a da pritom ništa od toga ne ugrožava njihovu (parlamentarnu) dominaciju. Uostalom, i na globalnom nivou, novi nadirući postfašistički pol upravo predstavlja politički oblik pretvaranja široko rasprostranjenog masovnog društvenog nezadovoljstva uslovima života u karceralni (kazneni i zatvorski) populizam, nacionalizam i rasizam, od kojih nijedan ni najmanje ne dovodi u pitanje dominantne oblike autoritarnog liberalnog kapitalizma. Naprotiv, ova “opozicija” dopunjuje te oblike, djelujući kao poluga za normalizaciju politika koje su nekada smatrane ekstremnim i neprihvatljivim, istovremeno stvarajući lažnog protivnika koji ih legitimiše.

Upravo tu leži najveća opasnost: umjesto da se naše mobilizacije ujedine i organizuju kroz borbu protiv dubokih sistemskih uzroka koji život proletarijata pod kapitalizmom čine bezvrijednim – od Tempija do Pilosa, od prijevremenih smrti i teških povreda na radu do poskupljenja i niskih plata – umjesto da to bude spona koja vodi ka generalnom štrajku, postoji stvarna opasnost da će se mobilizacije protiv ubilačkog nasilja države u Tempiju oblikovati i ujediniti oko zahtjeva za navodnom “katarzom” i pravdom – i to od strane sudova istog onog sistema koji se nalazi u korijenu svih naših problema. Takav razvoj događaja ne bi doveo ni do čega drugog osim do jačanje istih onih reakcionarnih političkih snaga koje se trenutno pojavljuju širom svijeta. Te snage ne nude kritiku kapitalističke stvarnosti (ni teorijski ni praktično), već se zasnivaju na širenju gustog skupa uvjerenja (klišeima i frazama) koja ne pozivaju na bolje razumijevanje, već se pozivaju na nešto što navodno “svi već znamo”. Takvi pokušaji ujedinjenja kritične mase konkurentnih pojedinaca oko zajedničkog (nacionalnog) identiteta i zajedničkih neprijatelja prikrivaju stvarnost dominacije i eksploatacije koji se nalaze u osnovi ovih narativa. Politika identiteta i denuncijacije nikada ne mogu imati proleterski, antikapitalistički karakter. Umjesto konstituisanja proletarijata kao revolucionarne klase, stvara se masovna formacija koja će u sledećem trenutku postati manje ili više nasilna prema najslabijima – kao što se dogodilo u Bolsonarovom Brazilu ili Mileijevoj Argentini.

Ovakav razvoj događaja već je očigledan u pozivima koji kruže na takozvanim “društvenim mrežama” i koji promovišu, sa jedne strane, ekstremni desničarski diskurs protiv “političkih stranaka” pozivajući se na nedjeljivо “nacionalno jedinstvo”, a sa druge strane, teorije zavjere i priče o provokatorima kojima se oni koji će se odlučiti za sukobe sa državnim snagama bezbjednosti unaprijed proglašavaju “pandurima u civilu” i vladinim agentima.

Konstituisanje proleterskog pokreta u datoj konjunkturi zahtijeva kritičko suprotstavljanje međuklasnom, nacionalno-populističkom subjektu koji je očigledno u procesu formiranja, kao i prema njegovom moralističkom, denuncijatorskom okviru. Umjesto toga, kako u ovoj tako i u drugim borbama koje se javljaju tamo gdje se radnička klasa reprodukuje – na ulicama metropola, na radnim mjestima, u sektoru zdravstva i transporta – moramo prepoznati i osnažiti onu tendenciju koja cilja u samu srž kapitalističkih društvenih odnosa.

23.02.2025.,
Prijatelji isčupanih pločnika (Φίλοι των σπασμένων πεζοδρομίων)